Kancelaria Śledcza

Polskie prawo umożliwia spadkodawcy dowolne rozporządzanie swoim majątkiem poprzez sporządzenie testamentu. Taki testament ma pierwszeństwo nad dziedziczeniem ustawowym. Co jednak w sytuacji, w której spadkodawca zdecyduje się na, zdaniem bliskich, niesprawiedliwy podział majątku – na przykład pozostawi go w całości tylko jednemu dziecku lub zupełnie obcej osobie? Wówczas pomocne może okazać się uprawnienie do zachowku. Na czym polega?

Czym się różni zachowek od spadku?

Zachowek to forma zabezpieczenia dla najbliższych osób spadkodawcy. Polskie prawo opiera się na przekonaniu, że każda osoba po śmierci powinna zostawić swoim bliskim jakąś część majątku, ponieważ najczęściej oni również przyczyniają się do jego gromadzenia oraz ochrony. Jeśli więc spadkodawca w swojej ostatniej woli pominął któregoś z bliskich krewnych, ten nadal może dochodzić swoich roszczeń.

Zachowek – dla kogo?

Komu przysługuje zachowek? Przede wszystkim tym członkom rodziny, którzy otrzymaliby spadek, gdyby doszło do dziedziczenia ustawowego. Są to więc w pierwszej kolejności zstępni: dzieci (także adoptowane lub przysposobione), wnuki i prawnuki spadkodawcy. Ponadto zachowek przysługuje też małżonkowi i rodzicom zmarłego. W przypadku rodziców zachowek będzie jednak występował tylko w sytuacji, w której byliby oni powołani do dziedziczenia ustawowego (np. gdy spadkodawca nie miał dzieci).

A czy możliwe jest otrzymanie zachowku po bracie? Niestety nie – rodzeństwo nie znajduje się w kręgu osób uznanych przez ustawodawcę za uprawnione do zachowku.

Kiedy zachowek się nie należy?

Zachowek nie zostanie przyznany:

  • osobie, która została przez sąd uznana za niegodną dziedziczenia,
  • osobie, która odrzuciła spadek (przeczytaj: jak odrzucić spadek),
  • osobie, która zrzekła się dziedziczenia po spadkodawcy,
  • małżonkowi, który w chwili śmierci pozostawał ze spadkodawcą w separacji,
  • małżonkowi, przeciwko któremu spadkodawca złożył pozew o rozwód lub wniosek o separację z winy małżonka.

Zachowek a wydziedziczenie

Rodzina spadkodawcy nie otrzyma zachowku również w sytuacji, gdy zmarły dokonał wydziedziczenia. Spadkodawca może podjąć taką decyzję w trzech sytuacjach:

  • Gdy ustawowy spadkobierca uporczywie nie dopełniał swoich obowiązków rodzinnych – jako przykład można tu podać dziecko, które zaprzestało kontaktów z rodzicem i nie sprawowało nad nim opieki, gdy rodzic takowej potrzebował.
  • Gdy spadkobierca dopuścił się (względem spadkodawcy lub którejś z bliskich mu osób) przestępstwa przeciw zdrowiu, życiu wolności lub też rażącej obrazy czci.
  • Gdy spadkobierca uporczywie postępuje wbrew zasadom współżycia społecznego.

Aby skutecznie wydziedziczyć członka rodziny, spadkodawca powinien wyraźnie zaznaczyć to w testamencie, podając powód (przeczytaj: jak napisać testament).

Zachowek – ile wynosi?

Zachowek zawsze wypłacany jest w formie pieniężnej. Osoba uprawniona do zachowku nie może więc domagać się przyznania którejś z rzeczy, jakie zaliczane były do spadku.

Jak obliczyć zachowek? Wiele zależy tutaj od stopnia pokrewieństwa – oraz oczywiście od wartości spadku. Na początek należy ustalić udział spadkowy osoby, której ma przysługiwać zachowek. Przy obliczaniu udziału spadkowego należy uwzględnić również osoby, które odrzuciły spadek oraz osoby uznane przez sąd za niegodne dziedziczenia.

Co do zasady osoba uprawniona do zachowku otrzymuje ½ wartości udziału, jaki przypadłby jej w ramach dziedziczenia ustawowego. W przypadku osób małoletnich i niezdolnych do pracy będą to 2/3 udziału. Przy wyliczaniu masy spadkowej należy jednak powiększyć jej wartość o darowizny udzielone spadkobiercom.

Zachowek – jak uniknąć?

Zdarza się, że sprawa o zachowek dostarcza spadkobiercom sporo zmartwień. Wiąże się to z tym, że zachowek ma formę pieniężną, a spadek – niekoniecznie. Jeśli więc, przykładowo, jeden ze spadkobierców chce otrzymać od swojego rodzeństwa zachowek po rodzicach, podczas gdy rodzeństwo otrzymało w spadku nieruchomość, może to wymagać np. zaciągnięcia kredytu. Jak więc uniknąć zapłaty zachowku?

Sprawa o zachowek przedawni się po upływie 5 lat od daty ogłoszenia testamentu – można więc powoływać się na przedawnienie. Innym sposobem jest wnioskowanie o uznanie osoby domagającej się zachowku za niegodną dziedziczenia. W ostateczności można także rozważyć odrzucenie spadku – jeśli wartość zachowku jest na tyle wysoka, że przyjęcie spadku byłoby nieopłacalne.

Kwestie spadkowe w polskim prawie są skomplikowane i potrafią wzbudzić wiele wątpliwości. Warto przy ich ustalaniu skorzystać z pomocy prawnika, by mieć pewność, że sprawa zostanie rozwiązana profesjonalnie i kompleksowo.