Pozbawienie praw rodzicielskich to jedna z najpoważniejszych sankcji, jaka może spotkać rodzica. Uniemożliwia mu ona realny wpływ na życie swojego dziecka, ale z drugiej strony nie bierze się znikąd – zazwyczaj za pozbawieniem praw rodzicielskich stoją rażące zaniedbania rodzica. Trochę inaczej sprawa wygląda w przypadku ograniczenia praw rodzicielskich. W tym przypadku nie musi być nawet winy rodzica, wystarczy choćby to, że mieszka daleko.
Pozbawienie a ograniczenie władzy rodzicielskiej
Aby wyjaśnić czym jest pozbawienie lub ograniczenie władzy rodzicielskiej, w pierwszej kolejności należy je zdefiniować. Zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym, prawa rodzicielskie przysługują rodzicom dziecka do momentu osiągnięcia przez nie pełnoletność. W szczególności na władzę rodzicielską składają się: możliwość sprawowania pieczy nad dzieckiem i jego majątkiem oraz wychowania dziecka. Musi jednak odbywać się to z poszanowaniem godności i praw małoletniego. Prawo nakłada też na rodziców obowiązek troszczenia się o rozwój dziecka i przygotowania go do dorosłego życia. Rodzice reprezentują też dziecko w sprawach tego wymagających.
Przeczytaj także: Ograniczenie władzy rodzicielskiej – jak się bronić?
W przypadku, gdy przez któreś z rodziców dobro dziecka lub jego prawa są naruszane, albo gdy zaniedbują oni swoje obowiązki wobec dziecka, władza rodzicielska jednego lub obojga rodziców może zostać ograniczona, a w skrajnych przypadkach sąd może zdecydować o pozbawieniu praw rodzicielskich.
Na czym polega ograniczenie władzy rodzicielskiej?
Ograniczenie władzy rodzicielskiej możliwe jest, gdy rodzic narusza dobro dziecka, czyli m.in. nie interesuje się nim, zaniedbuje dziecko, nie spełnia swoich obowiązków. Innym przypadkiem jest sytuacja, gdy rodzice dziecka żyją w rozłące, np. po rozwodzie. Wówczas sąd także może ograniczyć władzę rodzicielską jednego z nich do decydowania o istotnych sprawach dziecka.
Przeczytaj także: Władza rodzicielska a opieka nad dzieckiem po rozwodzie – czym się różnią?
O ograniczeniu praw rodzicielskich decyduje sąd. Wniosek o ograniczenie władzy rodzicielskiej może złożyć każde z rodziców, ale także może odbyć się z urzędu. Kiedy sąd zdecyduje o ograniczenie praw rodzicielskich, zasądza wówczas jeden ze środków wyznaczony w art. 109 KRO:
- Zobowiązanie rodziców, ale i dziecka, do określonego postępowania lub skierowanie rodziców na terapię rodzinną z jednoczesnym wskazaniem sposobu kontroli wykonania wydanych zarządzeń.
- Wskazanie, jakie czynności nie mogą być przez rodziców dokonywane bez zezwolenia sądu, albo poddanie rodziców innym ograniczeniom, jakim podlega opiekun.
- Poddanie wykonywania władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora sądowego.
- Skierowanie dziecka do organizacji lub instytucji powołanej do przygotowania zawodowego albo do innej placówki sprawującej częściową pieczę nad dziećmi.
- Zarządzenie umieszczenia dziecka w rodzinie zastępczej albo w placówce opiekuńczo-wychowawczej.
- Powierzenie zarządu majątkiem małoletniego ustanowionemu w tym celu kuratorowi.
Przeczytaj także: Wniosek o ograniczenie władzy rodzicielskiej i alimenty – jak się ze sobą łączą?
Pozbawienie praw rodzicielskich co oznacza
Całkowite pozbawienie praw rodzicielskich to środek znacznie surowszy, niż ich ograniczenia, a co za tym idzie, przesłanki są dużo bardziej poważne. Aby wniosek o pozbawienie praw rodzicielskich został przez sąd uznany, zgodnie z art. 111 KRO: „władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody albo jeżeli rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej lub w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka”. Jako przykład trwałej przeszkody wymienia się wyrok długoletniego więzienia lub przeprowadzkę za granicę. Za nadużywanie władzy uznać można stosowanie przemocy, agresję. Natomiast za rażące zaniedbania np. porzucenie dziecka.
Odebranie praw rodzicielskich może być też konsekwencją niedotrzymania postanowień sądu wydanych po ograniczeniu praw rodzicielskich.
Przeczytaj także: Sprawy rozwodowe – czy sąd rozdziela rodzeństwo?
Jedno z pytań zadawanych przez klientów Kancelarii Śledczej dotyczy sytuacji, kiedy ojciec może odebrać dziecko matce. W świetle prawa rodzice są równi, więc każda z wymienionych pobudek może przesądzić zarówno o pozbawieniu ojca praw rodzicielskich, jak i właśnie matki dziecka. I choć praktyka pokazuje, że to kobiety częściej otrzymują pełnię praw rodzicielskich, sytuacja ta stopniowo się zmienia.
Inne częste zapytanie, to czy dopuszczalny jest wniosek o pozbawienie władzy rodzicielskiej i zakaz kontaktów. Zgodnie z prawem, kontakty z dzieckiem pozostają niezależne od władzy rodzicielskiej – to dwie odmienne kategorie, choć w praktyce się łączą. Jednak wnioski o pozbawienie praw rodzicielskich i o brak kontaktu należy potraktować osobno i wnieść osobno opłatę sądową.
Różnice między pozbawieniem a ograniczeniem władzy rodzicielskiej tylko z zewnątrz mogą wydawać się niewielkie. O ile w pierwszym przypadku możliwość decydowania o losie dziecka praktycznie znika, to w przypadku ograniczenia praw, rodzic wciąż może mieć spory wpływ na wychowanie potomka.